ولایت‌پذیری در سیره عملی آیت‌الله طالقانی

جایگاه آیت‌الله سیدمحمود طالقانی در روند مبارزات مردم ایران علیه سلطنت پهلوی و نیز موقعیت ایشان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، موجب شد تا معاندین در تلاشی بی‌حد، ایشان را در مقابل امام خمینی مطرح کنند. اما دقت، بصیرت، تیزبینی و لایت‌مداری آیت‌الله طالقانی در کنار رهبری بلامنازع حضرت امام، این توطئه‌ها را خنثی کرد. به‌طوری‌که آیت‌الله طالقانی همواره خود را تابع ولی فقیه معرفی می‌کرد.

این نگاشته، با سیری در عمل و اندیشه مرحوم آیت‌الله سیدمحمود طالقانی، نمونه‌هایی از ولایت‌پذیری وی را مورد بازخوانی قرار می‌دهد.

پذیرش ولایت امام خمینی در دوره نهضت اسلامی

آیت‌الله طالقانی امام خمینی را از همان آغاز مبارزات شخصی بی‌نظیر و «ممتاز از همه جهت» توصیف کرده است و می‌گوید: «من از دوران طلبگی از نزدیک با ایشان بوده­ام و افکار و نظریات و حسن سوابق ایشان برای همه روشن و آشکار است. حضرت آیت‌الله العظمی خمینی از همان آغاز دارای تقدس خاص و از هر جهت ممتاز بوده­اند و هستند».[۱] وی شجاعت امام در مبارزه را می‌ستاید و اعتقاد دارد: «وقتی که اکثریت مردم ما و رهبرهای ما جرأت نمی‌کردند انگشت روی درد بگذارند، که شاهنشاهی درد بی‌درمان است، این مرد بلند شد و گفت: این رژیم قانون اساسی نمی‌شناسد؛ همان‌جایی که درد همه مردم بود».[۲] آیت‌الله طالقانی همین شجاعت و سازش‌ناپذیری امام را رمز موفقیت نهضت می‌داند. به‌طوری‌که پس از آزادی از زندان در اواخر پائیز ۵۷، به طالقان سفر کرد و در جمع مردم اظهار داشت: «اگر رهبری امام خمینی و قاطعیت و سازش‌ناپذیری ایشان نبود این نهضت مقدس پا نمی‌گرفت»[۳].

متعاقب همین دیدگاه بود که پس از رحلت آیت‌الله حکیم و داغ شدن بحث مرجعیت شیعه، وقتی­ از وی در خصوص مراجع تقلید و مجتهدین اعلم سؤال شد،‌ اعلام داشت: «اگر از لحاظ مرجعیت و فقاهت بخواهید‌ همه‌ این چند نفر علمای امامیه فقیه و مجتهدند، ‌اما از لحاظ زعامت و شهامت و توجه به مسائل روز هیچ کدام به حاج آقا روح‌الله [خمینی] نمی‌رسند».[۴]

خنثی کردن نقشه رژیم با پذیرش ولایت امام خمینی

رژیم که از جایگاه آیت‌الله طالقانی در بین مردم آگاه بود و از سوی دیگر از نفوذ امام نیز به ستوه آمده بود، سعی کرد با مطرح کردن نام آیت‌الله طالقانی در مقابل امام خمینی، رهبری مبارزات را دچار دوگانگی کند، اما اعتقاد آیت‌الله طالقانی به رهبری بلامنازع امام خمینی باعث شده بود که این نقشه دستگاه در نطفه خفه شود.

در آبان سال ۱۳۵۷ که انقلاب در شرایط حساس به­سر می‌برد، عوامل دربار و ساواک آیت‌الله طالقانی را از زندان آزاد کردند تا بدین‌وسیله وی را در مقابل امام خمینی قرار دهند و انقلاب را از مسیر اصلی خود منحرف کنند؛ آیت‌الله طالقانی اما با صدور اعلامیه­‌ای به حمایت و پشتیبانی خود از انقلاب به رهبری امام تأکید کرده و به این وسیله حرکت توده‌ مردم و انقلابی را شدت بخشیده و توطئه‌ ساواک را خنثی کرد.[۵]

لطف‌الله میثمی با اشاره به این طرح ساواک و واکنش آیت‌الله طالقانی به آن می‌گوید: چند روزی از آزادی ایشان گذشت در بیمارستان سوم شعبان بستری شدند… من از بیماریشان سؤال کردم. ایشان گفت: «من فکر کردم که چرا رژیم، ما را آزاد کرد و حال آن‌که آزادی ما مبارزه را تشدید خواهد کرد. با بررسی اوضاع و احوال انقلاب، به این نتیجه رسیدم که عوامل دربار و ساواک می‌خواهند من را در برابر رهبری امام علم نموده و به قطبی در برابر ایشان تبدیل کنند». آیت‌الله طالقانی سپس به تصمیم خود برای خنثی کردن این طرح ساواک اشاره می‌کند و می‌گوید: «به همین دلیل است که به بیمارستان آمدم تا از این توطئه جلوگیری کنم و در عین حال تحلیل عمیق‌تری نیز از انقلاب بنمایم».[۶]

گوش به فرمانِ رهبری نظام

با پیروزی انقلاب اسلامی، برخی جریان‌ها از جمله ملی‌گراها و سازمان مجاهدین خلق کوشیدند تا میان آیت‌الله طالقانی و امام خمینی فاصله ایجاد کنند. مثلا برخی گروه­های سیاسی همچون منافقین با صدور اعلامیه­‌های مختلف با مطرح­ کردن «ریاست جمهوری» [۷] و فرماندهی و نظارت طالقانی بر نیروهای مسلح[۸] درصدد ایجاد شکاف بودند.

آیت‌الله طالقانی برای خنثی کردن این طرح، در سخنرانی روز۳۰ تیر۱۳۵۸ در میدان بهارستان گفت: «رهبری و شخصیت رهبری به قدری قاطع است که شما کمتر رهبری مثل آیت‌الله خـمینی می‌توانید پیدا کنید.» مرحوم طالقانی شایعات مطرح شده درمورد امام خمینی را بی‌اساس دانست و اظهار داشت: «گروهایی گله می‌کنند که ما راه نداریم. بی‌خـود گله می‌کنند. او حرف‌ها را می‎شنود و می‌سنجد و آنچه درست و صحیح است دستور می‌دهد». او خاطرنشان کرد: «گاهی که به قم سفر می‌کنم همه فکر می‌کنند برای مساله سیاسی است، البته تبادل نظر درست است ولی مهمتر از آن هر وقت احساس یأس بکنم به قم می‌روم و از چنین رهبری و از خلوص او لذت می‌برم و خلوص ایمان می‌گیرم. اگر از چنین رهبری قدردانی نکنید… خداوند ما را دچار عذاب می‌کند».[۹]

در قضیه‌ دستگیری فرزندان آیت‌الله طالقانی که منجر به بسته شدن دفاتر وی در تهران گردید، پس از ملاقات سید احمد خمینی با ایشان و اطلاع از احساس نگرانی امام، وی بلافاصله برای خنثی کردن طرح تجزیه انقلاب دستور باز شدن دفاتر خود را داد و ضمن بازگشت به تهران، طی اعلامیه­ای که از رادیو نیز پخش ‌شد بار دیگر بر رهبری بلامنازع امام خمینی تأکید کرد.

در پیام رادیویی که صبح ۳۱ فروردین از رادیو پخش شد آیت‌الله طالقانی اظهار داشت: «رهبری حضرت آیت‌الله خمینی را نه ما بلکه دنیا پذیرفته است، همه می‌دانند که این رهبری، رهبری غیرعادی بود، بر طبق موازینی که دنیا در رهبری دارد، نبود.» او تصریح کرد: «نسبت به رهبری ایشان بارها و بارها نظر داده‌ام و رهبری ایشان را، برای خودم پذیرفه‌ام و همیشه سعی کرده‌ام که مشی من، از مشی این شخصیت بزرگ و افتخار قرن خارج نباشد».

مرحوم طالقانی ساعت ۵ بعد از ظهر همان روز در محل مدرسه فیضه درمورد رهبری بلامنازع امام خمینی سخنرانی کرد و اظهار داشت: «نه دولت می‌تواند مقابل امر ایشان که امر معتبر و مرجعی است و مردم به مرجعیت قبولش دارند مخالفت کند و نه هیچ کس دیگر.» بالاتر از این، آیت‌الله مخالفت با امام را مخالفت با دین اسلام قلمداد کرد و اظهار داشت: «مخالفت با رهبری و شخص ایشان مخالفت با دین اسلام است».[۱۰]

منبع: پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی

---

پی‌نوشت‌ها:

۱- از آزادی تا شهادت، تهران، انتشارات ابوذر، ۱۳۵۸ ص۲